Najważniejszym pod względem przyrodniczym elementem krajobrazu gminy Ślesin są rynny polodowcowe zajęte przez ciąg tzw. jezior konińskich. Ważne znaczenie ma także stosunkowo duży kompleks leśny we wschodniej części gminy rozciągający się pomiędzy miejscowościami Stara Ruda i Licheń Stary. Istotnym uzupełnieniem obszarów leśnych oraz cennym elementem ekofizjograficznym obszaru gminy są zadrzewienia śródpolne i przydrożne.

Pozostały obszar zajmowany jest przez tereny rolnicze, głównie łąki i pastwiska, obszary zurbanizowane oraz tereny eksploatacji węgla brunatnego (okolice Goranina i Pogoni Lubstowskiej).

Dawniej bardzo ważnym elementem lokalnego układu przyrodniczego była północna część Bagien Kramskich (tzw. Kompleks B), jednakże w wyniku działalności górnictwa odkrywkowego uległ on przerwaniu w miejscu planowanego rezerwatu „Pogorzele” (zwałowisko zewnętrzne odkrywki „Lubstów”). W lokalnym ujęciu, istotne znaczenie ma także dolina górnej Noteci, łącząca się z Rynną Ślesińską i jez. Gopłem, zbiorowiska hydrogeniczne zlokalizowane w północno-wschodniej części byłego województwa konińskiego (gminy Sompolno, Babiak, Przedecz, Kłodawa). Jest to teren zawierający jeszcze stosunkowo dobrze zachowane liczne kompleksy podmokłych terenów otwartych z mało zniekształconymi powiązaniami ekologicznymi.

Stwierdzane obecnie bogactwo florystyczne i faunistyczne gminy Ślesin jest konsekwencją panujących tutaj warunków siedliskowych (w szczególności dobrze wykształconej sieci hydrograficznej) oraz jeszcze do niedawna stosowanych powszechnie metod gospodarki rolniczej (szczególnie Łąkowo-pastwiskowej) charakteryzujących się niskim poziomem mechanizacji i chemizacji oraz dużym rozdrobnieniem uprawianych powierzchni. Stwarzało to bardzo dogodne warunki dla bytowania grup gatunków związanych z otwartymi (lub częściowo otwartymi) terenami przynajmniej okresowo silnie podtapianymi i powstrzymywało naturalne procesy sukcesyjne zmierzające do wykształcenia klimaksowych zbiorowisk leśnych (grądy, olsy i łęgi w dolinach rzecznych).

Dodatkowym czynnikiem zwiększającym różnorodność biologiczną tych obszarów jest prowadzone dawniej wydobycie torfu na niezbyt dużą skalę. W konsekwencji powstały w miejscach dawnych torfowisk wyrobiska zalane wodą i rozpoczął się proces ich zarastania, co stworzyło warunki dla bytowania gatunków zwierząt i zbiorowisk roślinnych związanych z otwartym lustrem wody a w późniejszym okresie także typowych dla zwartych łanów trzcin i oczeretów. Przykładem takich terenów są planowane rezerwaty „Pogorzele” i „Stefanowo”, gdzie ochronie podlegać miały rozległe płaty wilgotnych łąk i torfowisk niskich wraz z zarastającymi wyrobiskami torfu.

Pozostałe obszary, zlokalizowane przede wszystkim na terenach wyżej położonych, zajmowane były pierwotnie przez tereny rolnicze, głównie pola uprawne i osadnictwo. Rejony o najsłabszych glebach (kompleks żytnio-ziemniaczany) częściowo zostały zalesione i aktualnie porastają je przeważnie jednogatunkowe i jednowiekowe drzewostany sosnowe rosnące w pierwszym pokoleniu na gruntach porolnych. Inwentaryzacja użytkowania obszaru gminy wykazała na tych terenach znaczny udział odłogów, porośniętych samoistnie luźnym drzewostanem sosnowym.

Tereny najwyżej położone, głównie w zachodniej i centralnej części gminy, użytkowane są jako gruntu orne, choć obecnie coraz częściej przeznaczane są pod działalność gospodarczą i budownictwo mieszkaniowe. Same agrocenozy są słabo zróżnicowane i stanowią miejsce bytowania przede wszystkim dla gatunków pospolitych i dobrze znoszących uprawę i sąsiedztwo człowieka. Występują tu także gatunki rzadkie lub zagrożone wyginięciem (np. ortolan, trznadel, skowronek oraz dzierzby: srokosz i gąsiorek).

Wschodnia część gminy jest bardziej zróżnicowana, przede wszystkim za sprawą znacznej lesistości oraz koegzystencji rozproszonej zabudowy mieszkaniowej (jednorodzinnej) i terenów rolniczych. Wynikiem tego jest mozaikowa struktura siedliskowa ze znacznie rozbudowaną linią pole-las, stanowiącą miejsce licznego bytowania zbiorowisk i gatunków nie występujących w ogóle (lub w zdecydowanie mniejszym udziale) w krajobrazie rolniczym i leśnym traktowanym oddzielnie.

Znaczne obszary w gminie Ślesin stanowią tereny przemysłowe o bardzo silnie zaznaczonych wpływach antropogenicznych. W ich skład wchodzą przede wszystkim wyrobiska pokopalniane. Dominują tu gatunki roślin i zwierząt zaliczane do grup ruderalnych i synurbijnych, tolerujących silnie niekorzystne przekształcenia środowiska przyrodniczego oraz gatunki obce (najczęściej ozdobne) wprowadzone w celu poprawy estetyki w sąsiedztwie obiektów kubaturowych.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ślesin 2003, 2005.

828 razy przeczytano